Koronavirüs (COVID-19) Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi (küresel salgın) olarak ilan edilmiştir. Salgının yayılması ülkelerin ekonomik ve sosyal olarak olumsuz etkilemiş, pek çok ülkede sokağa çıkma yasağı uygulanmış ve ekonomik hayat durma noktasına gelmiştir. Tedbirler kapsamında birçok işletme ekonomik olarak sıkıntılı bir sürecin içerisine girmiştir. Mevzuatımızda, bu tür durumlar için başvurulacak tedbirlerden biri olan Kısa Çalışma Ödeneğine bu süreçte öne çıkmış, tekrar gündeme gelmiştir. Sayın Cumhurbaşkanımızın 18.03.2020 tarihli Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi açıklamasında bahsettiği Kısa Çalışma Ödeneği şartlarının kolaylaştırılacağı ve daha çok işletmenin bu haktan faydalanmasının önünün açılacağı şeklinde beyanını ardından, İşkur’dan yapılan açıklamada Covid-19 sebebiyle kısa çalışma ödeneğine başvuru yolunun mümkün olduğunu ayrıca buna ilişkin hızlandırıcı tedbirler aldığını 23.03.2020 tarihinde duyurulmuştur.
Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir. Belirtilen üç aylık sürenin virüsün yayılma hızı ve işletmelerin faaliyetlerinin kısıtlanacağı sürenin üç aydan daha uzun sürebileceği ihtimaline karşı Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle uzatılacağı öngörülmektedir. Faaliyetin kısmen durması uygulamada haftalık çalışma süresinin en az 1/3 oranında azalması olarak kabul görmektedir.
Bu Kanuna göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işveren, kısa çalışma talebini, derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumuna, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirir. Talebin uygunluğunun belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar, ilgili kurum ve kuruluşların da görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Kısa çalışma halinde İşsizlik Sigortası Fonundan kısa çalışma ödeneği ödenir.
İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için, hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi gerekir. Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son oniki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesine göre 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçemez.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlananlara ait sigorta primlerinin aktarılması ve sağlık hizmetlerinin sunulmasına ilişkin işlemler 5510 sayılı Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. Kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülür. Zorlayıcı sebeplerle kısa çalışma yapılması halinde, kısa çalışma ödeneği ödemeleri 4857 sayılı Kanunun 24 üncü maddesinin (III) numaralı bendinde ve aynı Kanunun 40 ıncı maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar. Bu maddede yer alan kısa çalışma ödeneğinin süresini altı aya kadar uzatmaya ve işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.(1) İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.
30/6/2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere, yeni Koronavirüs (Covid-19) kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle yapılan kısa çalışma başvuruları için, ek 2 nci maddenin üçüncü fıkrasında işçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için öngörülen hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi hükmü, kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 60 gün hizmet akdine tabi olanlardan son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödenmiş olması şeklinde uygulanır. Böylelikle son 120 gün hizmet akdine tabi olma şartı 60 güne, son 3 yıl içinde en az 600 gün prim ödemiş olma şartı 450 güne düşürülmüştür.Başvurular 23.03.2020 tarihinden itibaren Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri ve Hizmet Merkezlerince özel olarak oluşturulan elektronik posta adreslerine gerekli belgeler gönderilmek suretiyle yapılabilecektir. https://www.iskur.gov.tr/isveren/kisa-calisma-odenegi
Başvuruların başvuru merkezlerine gidilmeden, ayrıca evrak ve kırtasiye işleriyle uğraşmadan doğrudan elektronik ortamda yapılmaya başlaması; hem evden çalışan işletmeler hem de başvuruyu işleme alan idare kurumları açısından büyük kolaylık, ve aynı zamanda salgının yayılmasının önünde bir tedbir olarak olumlu bir gelişmedir.
İşçinin Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanabilmesi İçin;
- İşverenin kısa çalışma talebinin iş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu uygun bulunması,
- Kısa çalışmaya tabi tutulan işçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte çalışma sürelerini ve prim ödeme şartlarını sağlamış olması (Covid-19 etkisiyle yapılan kısa çalışma başvurularında, son 60 gün hizmet akdine tabi olmak kaydıyla son 3 yıl içinde 450 gün prim ödemiş olması),
- İş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu kısa çalışmaya katılacaklar listesinde işçinin bilgilerinin bulunması gerekmektedir.
İşveren bildirimde; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerin işyerine etkilerini ve zorlayıcı sebebin ne olduğunu, İşyerinin unvanını, adresini, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikayı ve sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını, varsa iddiasını kanıtlayıcı somut belgeleri belirtmek zorundadır.
Kısa çalışma uygulamasından yararlanmak için asgari çalışan sayısı şartı yoktur.
Bu koşulu taşımayanlar, kısa çalışma süresini geçmemek üzere son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya devam eder. Bu madde kapsamında kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için, iş yerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekir. Bu madde kapsamında yapılan başvurular, başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde sonuçlandırılır. Bu madde kapsamında yapılan başvuru tarihini 31/12/2020 tarihine kadar uzatmaya ve birinci fıkrada belirlenen günleri farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.